Oposaketetarako prestatzaile bat hautaketa-organo bateko kide izateko ezintasunari buruzkoa da kontsulta; zehazki, deialdia egin ondoren hautaprobetarako izangaiak prestatzen hasteari buruzkoa.

Funtzio publikoa gure estatu-eredua egituratzen duen elementua da, eta, horrenbestez, Espainiako Konstituzioak, 23.2 artikuluaren bitartez, oinarrizko eskubidetzat jotzen du funtzio publikoa lortzea, aukera-berdintasuna eta diskriminaziorik eza bermatzeko, hautagaien meritua eta gaitasuna soilik kontuan hartuta, Konstituzioaren 103. artikuluak xedatzen duen moduan.

Merituak eta gaitasunak, aldi berean, hautaketa-prozesua osatzen duten fase guztietan, hautaketaz arduratzen direnen profesionaltasuna zein horien guztien objektibotasuna eta inpartzialtasuna bermatzea eskatzen dute.

Hala berresten du Konstituzioaren aurreikuspen horien lege-garapenak; lehenik, Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuaren Legearen testu bateginak –urriaren 30eko 5/2015 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez onartua–, eta, zehazki, haren I. kapituluak, IV. tituluak (55. artikulutik 62. artikulura), aurrerantzean TRLEBEP.

55. artikuluak adierazten duen bezala, administrazio publikoek langileak hautatu behar dituzte, funtzionarioak nahiz lan-kontratudunak, berdintasunaren, merezimenduaren eta gaitasunaren printzipio konstituzionalak bermatzeaz gain, besteak beste, honako hauek bermatzen dituzten prozeduren bidez: “hautaketa-organoetako kideen inpartzialtasuna eta profesionaltasuna”. Azken aurreikuspen horrek berretsi egiten du 60. artikuluan: “hautaketa-organoak kide anitzekoak izango dira, eta haien osaerak bat etorri beharko du kideen inpartzialtasun- eta profesionaltasun-printzipioekin (…)”.

Era berean, 6/2023 Errege Lege Dekretuaren 112.1 e) artikulua (6/2023 Errege Lege Dekretua, abenduaren 19koa, Suspertze, Transformazio eta Erresilientzia Plana egikaritzeko presako neurriak onartzen dituena justizia-zerbitzu publikoaren, funtzio publikoaren, toki-araubidearen eta mezenasgoaren arloetan).

Bestalde, Estatuko Administrazio Orokorraren esparrurako, mandatu horiek martxoaren 10eko 364/1995 Errege Dekretuak onartutako Lanpostuen Sarrerari eta Hornikuntzari buruzko Araudi Orokorrean zehazten dira. Araudi horretan, hautaketa-organoei buruzko hainbat arau jasotzen dira, betiere kide anitzeko organoak, Administrazio Publikoko funtzionarioek soilik osatuak (gaur egun indarrean dago, LEBEPren azken xedapenetako laugarrenaren arabera).

Zehazki, eta hautaketa-organoko kideen inpartzialtasunari dagokionez, 13. artikuluko 2. paragrafoak hau xedatzen du: “Ezin izango dute parte hartu hautaketa-organoetan dagokion deialdia argitaratu aurreko bost urteetan hautaketa-probetarako hautagaiak prestatzeko zereginetan jardun duten funtzionarioek”.

Era berean, artikulu horren 4. idatz-zatiak honako hau aurreikusten du: “Hautaketa-organoetako kideek abstenitu egin beharko dute Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen Legearen (gaur, 40/2015 Legea, urriaren 1ekoa) 28. artikuluan aurreikusitako inguruabarrak gertatzen direnean. Izangaiek ezetsi ahal izango dituzte inguruabar horietakoren bat gertatzen denean”.

Beraz, bi dira Araudiak barne hartzen dituen hautaketa-organoetako kideen inpartzialtasuna bermatzeko aurreikuspenak: batetik, debeku bat, eta, bestetik, abstentzio- eta errekusazio-araubidea hautaketa-organoko kide guztiengana hedatzea.

13. artikuluaren 2. paragrafoan jasotako aurreikuspenaren aplikazioari dagokionez, nabarmendu behar da, adierazi bezala, “debeku” bat dela, eta, zentzu horretan, hura bere horretan aplikatu behar dela ulertzen da, betiere hura aldatzea eragin dezakeen interpretaziorik egin gabe, halako moldez non zabaldu edo murriztu egingo baita, hala badagokio, debekuak jasotzen duen aurreikuspena.

Kasu zehatz honetan, debekuak denbora-muga bat du, "dagokion deialdia argitaratu baino bost urte lehenago", beraz, esan liteke denbora-esparru horren barruan ez dauden kasuak ez liratekeela debekuaren eraginpean egongo.

Hala ere, debekuaren eremuan ez egoteak ez du esan nahi ez direnik aplikatu behar hautaketa-organoen inpartzialtasuna bermatzeko ezarritako gainerako prebentzio-neurriak, hala nola abstentzio-kausak; urriaren 1eko 40/2015 Legearen 23. artikuluaren 2. apartatuan jasotako kausak, honela:

“2. Parte ez hartzeko arrazoiak hauek dira:

a) Interes pertsonala izatea aztertuko den gaian edo gai horretako ebazpenak eragin diezaiokeen beste batean; baltzu edo erakunde interesdunen bateko administratzaile izatea, edo interesdunen batekin ebatzi gabeko auziren bat izatea.

b) Ezkontza-lotura edo antzeko egitatezko egoera izatea, eta ahaidetasuna izatea, laugarren gradurainoko odolkidetasunezkoa edo bigarren gradurainoko ezkontza-ahaidetasunezkoa, interesdunetako edozeinekin, entitate edo sozietate interesdunen bateko administratzaileekin, bai eta prozeduran esku hartzen duten aholkulari, legezko ordezkari edo mandatariekin ere, edo haien bulego berekoa izatea edo haiekin elkartuta egotea aholkularitza, ordezkaritza edo mandataritzarako.

c) Aurreko idatz-zatian aipatutako pertsonaren batekin adiskidetasun mina edo ikusiezin nabarmena izatea.

d) Dagokion prozeduran aditu edo lekuko gisa parte hartu izana.

e) Gaian zerikusi zuzena duen pertsona fisiko edo juridikoren batekin zerbitzu-harremana izatea, edo pertsona horri azken bi urteetan edozein era, baldintza eta tokitan lan-zerbitzuak eskaini izana”.

Transkribatutako arrazoietako bat baino gehiago izan daitezke hautaketa-organoko kide batenak, hautaketa-prozesuetan parte hartzeko hautagaiak prestatzeko jarduerak edo zereginak egiten dituenean, baldin eta aurrez aipatutako debekuak dagoeneko eragiten ez badio. Hala, “interes pertsonala izatea aztertuko den gaian edo gai horren ebazpenak eragin diezaiokeen beste batean” (23.2.a artikulua); “aurreko atalean aipatutako pertsonaren batekin adiskidetasun mina edo ageriko etsaitasuna izatea” (23.2.c artikulua); edo “zuzenean gaian interesa duen pertsona fisiko edo juridikoren batekin zerbitzu-harremana izatea, edo pertsona horri azken bi urteetan edozein motatako zerbitzu profesionalak eman izana, edozein inguruabarretan edo tokitan”. (23.2.e artikulua), eta azkenik, begi-bistakoa denez, “interesdunetako edozeinekin ezkontza-lotura edo antzeko egitatezko egoera izatea, eta odolkidetasuneko laugarren maila arteko ahaidetasuna edo bigarren maila arteko ezkontza-ahaidetasuna izatea, (...)” (23.2.b artikulua).

Gainera, aipatutako testuaren 53.5 artikuluak, funtzionarioei eta gainerako enplegatu publikoei ezartzekoak diren printzipio etikoak arautzen dituenak, honako hau xedatzen du: “interes pertsonala duten gaietan abstenitu egingo dira, baita beren lanpostu publikoarekin interes-gatazkak planteatzeko arriskua ekar dezakeen jarduera pribatu edo interes orotan ere”.

Bestalde, kontuan izan behar da lehen aztertutako debekuak –hautaketa-prozesuetan parte hartzeko izangaiak prestatzeko lanak egin dituztenak ezin dira hautaketa-organoetako kide izan– deialdia egin baino bost urte lehenagora arte luzatzen duela, hau da, bost urte baino gehiago igaro behar izan dira zeregin horiek amaitu zirenetik funtzionarioak hautaketa-organo bateko kide izateko, eta horrek ez du esan nahi, hala ere, abstenitu egin behar ez denik.

Debeku hori ezarrita, arauak errefortzua lortu nahi du, hautaketa-organoetako kide guztiek ezinbestean izan behar duten objektibotasuna eta inpartzialtasuna bermatzeko. Hortaz, abstentzio-kausak prozesu zehatzari buruzkoak eta hartan parte hartzen duten pertsonei buruzkoak izan behar duten arren, egia da, halaber, hautapen-prozesuen kasuan, kausaren konkurrentzia aztertu egin behar dela, prozesu horietan eska daitekeen inpartzialtasuna urratu gabe; are gehiago, kontuan hartuta nolako garrantzia duen Administrazio Publikoan izaera iraunkorreko langileak hautatzeak, hala nola karrerako funtzionarioak.

Zentzu horretan, eta logika onez, deialdia egin aurreko bost urteko aldira luzatzen den debeku bat da –hautaketa-prozesuetan parte hartzeko hautagaiak prestatzeko jarduerak edo zereginak egitea–, baina, hurrengo aldian, abstentzio-arrazoi bat izan behar du; izan ere, bestela, ez litzateke logikarik izango onartzea ezin dela hautaketa-organo bateko kide izan, baldin eta ez badira bost urte igaro azken prestakuntza-jarduera egin zutenetik, eta, aldiz, gerta liteke hautaketa-lanak egin ondoren hastea. Hala ere, kasu bera debekua izateak eta abstentzio-arrazoia izateak ez du esan nahi bi institutuek modu berean eta hedadura berarekin dihardutenik.

Bestalde, arauan ez da zehazten izangaiak prestatzeko ataza gisa ulertzen denik, nahiz eta lehen aipatutako inpartzialtasuna bermatzeko asmoz, ulertzen den ad hoc prestakuntza edo prestakuntza guztia, hau da, hautaketa-prozesu batean parte hartzeko berariaz ematen dena, termino horren barruan dagoela.

Halaber, planteatzen den kasua - hau da, deialdia egin ondoren hautaprobetarako izangaiak prestatzen hastea -, berez, ez litzateke egongo Erregelamenduak 13.2 artikuluan ezarritako debekuaren barruan, baizik eta, esan bezala, abstentzioaren eta errefusatzearen kasuen barruan sartuko litzateke. Horregatik, kasu honetan ez da beharrezkoa zehaztea manu horretan jasotako aurreikuspena funtzionarioak hautatzeko organoei bakarrik aplikatzen zaien, edo, hedaduraz, lan-kontratudun langileak hautatzeko organoei ere aplikatzen zaien.

Izan ere, parte ez hartzeko eta errefusatzeko arrazoiak, hemen aztertu behar den kasua, hautaketa-organo guztiei aplika dakizkieke, salbuespenik gabe.

Ildo horretan, abstentzioaren eta errefusatzearen barruan sartzen den kasua denez, eta ez debekuaren barruan, bermatu behar da hautaketa-organoko kideek ez dutela urriaren 1eko 40/2015 Legearen 23.2 artikuluan jasotako kausaren bat betetzen; kasu honetan, lehen esan bezala, prozesu zehatza eta hartan parte hartzen duten pertsonak aipatu behar dira.

Era berean, eta hautaketa-prozesuak nola garatuko diren kontuan hartuta, egiaztatu behar da ez dela inolako loturarik izango beste hautaketa-prozesu batzuekin, baldin eta hautaketa-organoko kideen parte-hartzea p.ej, probak edo ariketak egitea, eztabaidak eta abar zuzenean edo zeharka gerta badaitezke. ); izan ere, kasu horretan, abstentzio- eta errekusazio-kausak ere aplikatu beharko lirateke horien gainean, beste hautaketa-prozesua aintzat hartuta.

Gogoratu behar da, azkenik, urriaren 1eko 40/2015 Legearen 23.4 artikuluak xedatzen duela abstenitzeko betebeharra izanik hala egiten ez dutenek dagokion erantzukizuna izango dutela.

Aurreko guztia gorabehera, gogoratu behar da, zuzendaritza nagusi honen eskumenen araubidearen arabera, zuzendaritza nagusi honek egiten dituen kontsulten erantzunak informatzeko baino ez direla, eta, ondorioz, ez direla irizpide lotesleak, ez dutela ez eskubiderik ez eskubide-itxaropenik sortzen, eta ez dutela inolako loturarik sortzen dagozkien prozedura-motekin. Gainera, nahitaezko izaera edo izaera loteslerik ez dutenez, erantzun horien hartzaile diren organoek, hala badagokio, horietan jasotako iritziarekin bat ez datorren erabakia hartu ahal izango dute azkenean.

Buletin honetan jasotzen diren kontsulten erantzunek erantzuna emateko unean indarrean dagoen araudiaren arabera planteatutako galderei erantzuten diete, eta, beraz, erantzun horiek ondorengo lege-aldaketen edo ebazpen judizialen eragina jasan dezakete.